Худал, үнэн нь мэдэгдэхгүй элдэв чамин зүйлээр хорвоо тун баян ажээ. Баянхонгорын Гурванбулагийн уугуул Жаргал эл сонин тохиолдлыг ярьсан юм. Жараад оны эхэн үеийн хэрэг болохоор тухайн үедээ нэлээд далдхан шуугисан гэдэг юм. Аргагүй л дээ. Тэр цагт хаалттай нийгэм байсан болохоор тэр бүгдийг иргэдээсээ тас нууна шүү дээ. Тэр дундаа энэ буг чөтгөрийн асуудал бүр хориотой байсан нь мэдээж. Юун буг чөтгөр, юу яриад яваа юм бэ л гэнэ шүү дээ. Гэхдээ буг чөтгөр, хий үзэгдлийн талаар яриа гарахгүй байна гэж харин ёстой үгүй байсан бололтой. Яагаад гэвэл ямар нэгэн юм байгаад байгаа хэрэг л дээ. Огт оргүй юмны талаар хүмүүс ярихгүй нь ойлгомжтой. Олны үг ортой гэдэг нь ингэж ч гарсан байхыг үгүйсгэхгүй л дээ. Тэр үед хэл аманд орохгүйн тулд ийм юмыг их л итгэсэн нэгэндээ, эсхүл зөвхөн халуун ам бүл дотроо ярьдаг байжээ. Тэр үед Жаргал зургаадугаар ангийн бяцхан хүүхэд байжээ. Зуны амралт эхэлсэн тул хөдөөгийн хүүхдийн нэгэн адил гэр орныхондоо тусалж хонь, хурга эргүүлэхээр харьжээ. Хөдөөгийн хүүхдүүдийн ажил ямар барагдах биш. Зуны даалгавар энэ тэр гээд бас бус юм байх. Эрвээхэй, цэцэг хатаах, өвс ургамал түүх, зурам агнах, эвэр туурай түүх гээд яриавал өчнөөн юм буй. Цэцэг, эрвээхэйг ч яахав, босон суун, орон гаран хийчихнэ л дээ. Усанд явахын хооронд л барьж, түүгээд номын завсар хавчуулж орхидог билээ. Харин зурам агнах гэж ажил бий дээ.

Хоёулаа юм уу хэд хэдээрээ явбал дээр нь мэдээж билээ. Яг ийм хэргээс болоод Жаргал саахалт айлын ах, дүү хоёр хөвгүүнтэй хамтарч зурамны 100 арьсаа бэлдэхээр болжээ. Тэр үеийн хүүхдүүдэд томчууд буу бариулах биш. Бас өнөөгийн шиг хавх, сааль байхгүй. Тэгэхээр голдуу урхи, ус цутгах аргаар л намнана шүү дээ. Тэд ийнхүү зурам агнаж эхэлжээ. Заримдаа улайрахаараа үдшийн бүрий тасартал явдаг юм байх. Ингэж явсаар нэг өдөр бүр орой болчихсон тул хоёр найзындаа хонох болсон байна. Одоогийнх шиг биш тул утас шөрмөсөөр холбоо барина, гэрийнхэндээ дуулгана гэж байх биш дээ. Хар, цагаан чимээгүй хоночихдог нь хууль юм. Тийм нэгэн хонолт таарсан байна. Хоёр найз нь тэрсхэн бөгөөд хавар нэг бүсгүй дүүтэй болоод баярлаж байтал тэр нь ямар нэг өвчнөөр өнгөрчихжээ. Тэр талаар тэр хоёроос л сонссон байна. Ингээд гурвуулаа гэрийн баруун хаяагаар зэрэгцээд хэвтээд өгөхгүй юү. Мэдээж найзынх нь аав, ээж тэгээд тэр гурав тавуулаа байсан нь мэдээж. Нэг мэдсэн чинь нялх хүүхэд уйлаад байх шиг болжээ. Нойрондоо харам бага нас хэдий ч тийм хачин юм сонсохоор сэрчихгүй юү. Тэгээд ажвал эцэг, эхийнх нь тэр хавиас сонсогдоод байжээ. Бүр нярай хүүхэд хөхөө нэхэж буй мэт чарлан байхын зэрэгцээ аав, ээж хоёр нь ч, хоёр найз нь ч огт ажрахгүй унтацгааж байжээ.

Аргаа бараад найзаа татсан авч “Яах гээд байгаа юм?” гэхээс өөр үг сонсоогүй аж. Ингээд арайхийж үүр цайлгаад гэрийн зүг одсон бөгөөд аав, ээждээ энэ талаар дурсвал “Нээрээ чамд хэлэхээ мартаж орхиж. Базарынх хавар охинтой болоод алдчихсан юм. Дахиж битгий хонож бай” гээд өнгөрсөн гэдэг. Сонсохноо сонин юм шүү. Настайчууд хачин хачин юм ярихыг алийг тэр гэхэв. Миний сайн таньдаг нэгэн эмгэн тун сонин юм ярьсан бөгөөд бас л багадаа нэг найзындаа хоножээ. Шөнө давсаг суллахаар гарч ирээд орондоо орох гэтэл орных нь эх, авдрын хоорондох бяцхан зайд нэг хүүхэд тоглоод сууж байхыг харчихаад ухаан алдчихсан гэж билээ. Нэг мэдсэн чинь айлынхан ус шүршин барин түүнийг сэрээж байжээ. Сэрснийх нь дараа “Айна гэж бодоод чамд хэлээгүй юм. Харанхуй шөнө ганцааранг чинь явуулалтай биш. Тэгээд чамайг унтчих болов уу гээд өнгөрөөчихсөн билээ. Манайх бага охиноо алдаад удаагүй юм. Тоглох дуртай газар нь тэр л дээ. Бидэнд мэдэгдэж, үзэгддэггүй ч гадны хүмүүст харагдаад байдаг юм билээ. Энэ талаар ганц чи ч биш хэд хэдэн хүн ярьсан юм. Рэгзэн өвгөн юманд явчихаад ирдэггүй. Аймагт яваа гэнэ лээ. Ирэхээр нь нэг сайн аргалуулахгүй бол болохгүй нь ээ” гэж байсан хэмээх яриа санагдав. Тэр байтугай л юм сонсогддог доо. Буг чөтгөр, хий үзэгдлийн алин болохыг хэн мэдэхэв. - See more at: http://www.wikimon.mn/content/52624.shtml#sthash.dDQhnphr.dpuf