Далд ертөнц::

  Талийгаач багш нь хичээлээ зааж зогсов


Дотор жихүүцүүлэм зүйл алийг хэлж барах вэ. Гэхдээ хүмүүс сүнс, зүүд хоёрыг заримдаа хольчих гээд байдаг юм. Нэг нөхөр надад сүнсний тухай болсон явдал ярьж өгнө гээд зүүд ярьсаныг нь сайн санаж байна. Уг нь болсон явдал гэхэд болохгүй юм байхгүй. Сэлэнгийн Зүүнбүрэнгийн эрчүүд тэр жил хадландаа гарч л дээ. Тэдний дотор элдэв онигооны эзэн болчихдог Тодрол гэдэг хөөний эр явжээ. Сав л хийвэл онигоонд орчихоод болдоггүй хүн юм байх. Тодролын хамгийн их хичээж явдаг зүйл нь олонтой газар унтахгүй юм шүү гэсэн бодол байдаг байжээ. Гэвч яана гэхэв. Хүссэн ч, эс хүссэн ч хадлан зэрэгт олуулаа явж, олуулаа идэж, ууж, унтаж амардаг нь жам юм. Өдөржин ажиллаж, ядарсан улс дэрэн дээр толгойгоо тавиад л нам болоогүй хаачихав. Тэднийг өглөө босоход хадаж байсан талбай нь овоо явчихдаг гайхалтай үзэгдэл гараад иржээ. Хадланчид ихэд гайхавч учрыг нь олохгүй хэд хоножээ.

Тодрол өөрт тохиолдсон явдлыг хэлэхийг хүссэнгүй. Яагаад гэвэл нөхөд нь итгэхээсээ итгэхгүй нь илүү. Тэгээд ч элдвээр шоолж, тоглоом тохуу хийн, онигоонд оруулах нь ойлгомжтой байлаа. Тиймээс амаа хамхиад өнгөрөхөөс яалтай билээ. Гэсэн хэдий ч олон хавар нэгэндээ гэдэг үгтэй бөлгөө. Нэг шөнө хамгийн ахмад ажилтан Шарав гуайн давсаг чинэрээд унтуулсангүйд арга буюу босчээ. Гэтэл Тодрол орондоо алга байж. Бие засч яваа юм байлгүй гэж бодоод гарчээ. Гараад бүр нүдэндээ итгэсэнгүй. Сарны гэрэлд нэг хүн өвс хадаж байгаа нь яах аргагүй Тодрол мөөн. Өвгөн хашир хүн тул ихэд болгоомжтой ханджээ. Давсагаа суллачихаад дөхөж очсон байна. Өнөө Тодрол ажиг, сэжиггүй хадаж байжээ. "Аа, тийм бий” гэж бодоод буцжээ. Орж ирээд орондоо орж, унтахыг хичээн хэвттэл өвсөө нэлээд явуулчихсан Тодрол орж ирээд ам нь ихэд цангасан бололтой данхтай хар цайнаас хэд сайн балгачихаад хэвтээд өгчээ.

Маргааш нь нөхөд нь босоход өвс явдгаараа цааш нэлээд явчихсан харагджээ. Өдрийн хоолны үеэр Тодрол бие засахаар явсанд Шарав өвгөн нөхөддөө болсон явдлыг яриад Тодролыг цочоож болохгүйг хэлсэн гэдэг юм. Тэр намрын ургац автал Тодрол тийнхүү нөхөддөө дэм болсон түүхтэй. Ер нь иймэрхүү зүйл зөндөө тааралддаг билээ. Зүүдэндээ ажиллаж яваад усанд хүрэхээрээ харин сэрсэн тохиолдол олон байдаг ажээ. Бусдаар бол сэрдэггүй агаад хэн нэгэн цочоож орхивол харин сэтгэцийн өвчтэй болчих магадлалтай гэдэг юм билээ. Энэ бол зүгээр жирийн нэгэн зүүдний өвөрмөц нэгэн илрэл бүлгээ. Түүнээс биш эл явдлыг өгүүлсэн хүнийхээр сүнс, хий үзэгдэл биш юм. Одоо жинхэнэ сүнсний тухай ярьж өгье.

Оросын алдарт шатарчин, Швейцарь улсын иргэншилтэй, Их мастер, дэлхийн аваргын титмийн төлөө нутаг нэгт А.Карповтой нэгэнтээ халз тоглоод ялах шахсан Виктор Корчной гэх агуу шатарчин байдгийг зарим уншигч мэдэх байх. Корчной Швейцарьт байхдаа нэгэн сүнс дуудагчтай овоо дотно танилцжээ. Түүнээс нэг удаа "Бурхан болсон шатарчны сүнсийг дуудаад тоглож болох уу?” гэж асууж л дээ. Тэрбээр "Бололгүй яахав” хэмээсэн байна. Ингээд туршиж үзэхээр болжээ. Хоёулахнаа нэгэн өрөөнд бэлдээд нөгөө сүнс дуудаач нь зан үйлээ хийжээ. Тэгэхдээ В.Корчнойд хандан "Шатраа өрөөд, нүүдлээ хийгээд сууж бай” гэсэн байна. В.Корчной цагаанаар эхэлж тоглохыг хүссэн тул өөрийн дуртай гарааг сонгожээ.

Хэний сүнсийг дуудуулах вэ гэвэл "Миний найз Их мастер Мароскийн сүнсийг дуудахыг хүсч байна” гэжээ. Сүнс дуудаач ёс жаягаа үйлдэхийн хамт "цаасан сэнс” эргэхийг харж байхыг хэлсэн аж. Гэнэт нөгөө сэнс нь эргэлдэж гарчээ. "Эргэлээ” хэмээвэл "За, таны өрсөлдөгчийн сүнс ирлээ” хэмээжээ. Ингээд тэр хоёр наадаж эхэлсэн байна. В.Корчной "Бэрсний гамбит” гэх гараа сонгосон агаад бэрснийхээ өмнөх хүүг Д4 гэж нүүжээ. Сүнс дуудаач Их мастерын сүнстэй харьцаад "Харын бэрсний өмнөх хүүг Д5 гэж нүүлээ” гэх зэргээр наадсаар бүтэн таван цагийн их тулаан болж, үнэхээр илүүгээ харуулан В.Корчной хожсон гэдэг билээ. Энд өгүүлэгдсэн явдал баттай болохыг нотлон тэр үеийн ЗХУ-ын "Шахматное обозрение” сэтгүүлийн 1987 оны нэгэн дугаарт гарсаныг тухайн үед шатарт ид хорхойсч, муугүй тоглож явсан бидний хэдэн залуус үзэж, өргийг нь дагаж тоглон, тэрүүхэндээ бяцхан анализ хийж байснаа тод санаж байна.

Энэ тоглолт тэр цагийн шатрын ертөнцөд чухам л шуугиан тарьсан билээ. Яагаад үүнийг өгүүлэв гэвэл сүнс байдгийн бодит жишээг хүргэх гэсэндээ тэр юм аа. Одоо өгүүлэх сүнсний түүхээ эхэлье. Булганы арван жилийн сургуульд болсон явдал ажгуу. Наяад оны дундуур болсон юм гэнэ билээ. Тус арван жилийн нэртэй багш нарын нэг Б тэтгэвэртээ гарахаасаа өмнөхөн бурхан болж л дээ. Тэр аймгийн сурагчдын хамгийн хайртай багш нарын нэг байсан гэдэг. Өвчин хэлж ирдэггүй болохоор санаж бодох юмгүй, шавь нарынхаа хичээлийг тасалдуулчихгүй л байхсан гэж зүтгэсээр байгаад өвчнөө хүндрүүлээ биз ээ. Багшийгаа үдэж гаргасан хамт олон, шавь нар нь нэг хэсэгтээ л үгүйлсэн нь мэдээж. Ингэсээр байгаад өнөө дөчин ес хоног моног нь ч өнгөрсөн юм байх. Шавь нар нь ч мартагнаж эхэлжээ. Нэгэн ням гарагт үүнийг өгүүлэгч шавь нь сургуулиасаа ус авах гэж очоод яагаад ч юм Б багшийнхаа өрөөний үүдэнд амарч зогссоноо гэнэт багшаа дурсчээ.

Мөн ч сайн бас сайхан багш байсан даа. Самбар дээр ямар гоё бичдэг гэж санана гэж ирээд л боджээ. Тэгсэнээ гэнэт өрөөг нь шагайж хармаар санагджээ. Хаалга нь цоожтой тул түлхүүрийнх нь нүхээр харчихаад зүрх нь золтой л зогсчихсонгүй гэнэ. Таг хөшиж орхижээ. Багш нь самбарынхаа өмнө зогсдогоороо зогсчихоод гаргацтай сайхнаар нэгэн хичээлийн гарчиг тавьсан шигээ хичээлээ зааж зогсчээ. Шавь нь бүр гайхаад, нүдээ нухлан нэг харчихаад усаа орхиод жижүүр дээрээ гүйгээд ирчихжээ. Сургуулийн жижүүр ахыг дагуулж очоод харвал хичээлээ заасан хэвээр талийгч багш нь зогсохыг хараад дуу алдчихжээ. Төдөлгүй багш нь гэнэт агаарт уусан алга болсон байна. Ингээд хоёулаа үүдэнд очоод хэрхэхийг ярилцсан юм байх. Сургуулийн удирдлагуудад хэлэх хэрэггүй байх.

Тэд итгэхгүйгээс гадна чи бид хоёрыг цуу тараасан хэрэгт хийнэ. Итгэлтэй хүүхэд олж, харуулж баталгаатай болгосны дараа хашир багш нарт хэлье гэж тохирчээ. Ингээд шавь нь усаа гэртээ хүргэж тавьчихаад ангийнхаа хамгийн дотно хоёр нөхрийг дагуулж ирэн харуулжээ. Юу ч хэлэлгүй дагуулж ирээд түлхүүрийн нүхээр шагайлгавал хоёулаа л "Багш” гээд гацчихжээ. Ингээд хоёр итгэлтэй багшид үзүүлснээр бөөн шуугиан тарих нь тэр. Сургуулиараа хуралдаад, олон санал гарсаны дээр зарим тулхтай нөхөд тэр хавьдаа алдартай Нүрзэд гэх хөгшинд хандсанаар олон хүнийг айх, цочих аюулаас салгасан гэдэг юм даа. Ингээд бодохоор нүдэнд харагддаг хийгээд харагддаггүй олон янзын сүнс, хий үзэгдэл байдаг бололтой.